Image
Het medicatieproces in woonzorgcentra is complex en in de meeste gevallen zijn er heel wat verbeteringen mogelijk. Alhoewel zorgverleners zich sterk blijven inzetten voor de bewoners, is het duidelijk dat problemen als personeelstekort hun taken steeds moeilijker maken. Deze moeilijkheden en hun gevolgen kwamen in de laatste weken uitgebreid in de media. Organisaties als Zorgnet-Icuro en KU Leuven werken intussen samen met de woonzorgcentra en hun zorgverleners om het medicatiemanagement te verbeteren.
Karen Van den bosch is naast adjunct-apotheker en projectmedewerker bij Zorgzaam Leuven ook actief als Coördinerend en Adviserend Apotheker (CAA). Momenteel is zij de enige apotheker in België die deze functie opneemt in een woonzorgcentrum. Zij werkt samen met de toeleverend apotheker, de verpleegkundigen en de CRA (coördinerend raadgevend arts) om het medicatieproces te optimaliseren. Het voorbije jaar werkte Karen samen met KU Leuven aan een opleiding voor CAA’s om hen voor te bereiden op deze belangrijke taak.
VAN sprak met Karen over haar mening over het medicatieproces, hoe we het kunnen verbeteren en hoe de apotheker hierin kan passen.
Het medicatieproces is vanzelfsprekend een heel speciale procedure. Wat maakt het medicatieproces in specifiek de woonzorgcentra zo complex?
In één woord: polyfarmacie. Ingewikkelde medicatieschema’s geven een grote kans op ongewenste effecten bij ouderen. Terwijl je ouder wordt, verandert de farmacokinetiek en de farmacodynamiek van een geneesmiddel. Het is belangrijk om hier rekening mee te houden wanneer we oordelen over het medicatiegebruik van woonzorgcentrumbewoners.
Bij opname in het woonzorgcentrum en na een ziekenhuisopname worden er vaak wijzigingen aangebracht aan het medicatieschema. Dan moet er een multidisciplinair overleg gepland worden en is het belangrijk dat de bewoner goed opgevolgd wordt. Een apotheker is de geschikte persoon om dit medicatieoverleg in goede banen te leiden. Doorheen de jaren start een patiënt regelmatig nieuwe medicatietherapieën op. Het is belangrijk om in samenspraak met de arts erop toe te zien dat het medicatieschema op regelmatige tijdstippen geëvalueerd wordt om onnodig langdurig gebruik van bepaalde medicatie te vermijden.
In de zorgsector is een personeelstekort ook een belangrijke factor. We merken dat in de praktijk zorgkundigen vaker verpleegkundige taken op zich nemen. Daarbij hoort ook de toediening en monitoring van medicatie. Daarom is het belangrijk dat deze groep zorgverleners goed geïnformeerd is over het belang van een correct medicatiegebruik. We moeten ook opleidingen voorzien om de nodige kennis bij te brengen over het correct toedienen en mogelijke nevenwerkingen.
Hoe passen de apothekers in dit proces? Wat zijn hun verantwoordelijkheden? Met wie werken ze daarvoor samen?
Een apotheker specialiseert zich ruim 5 jaar lang in de farmacokinetiek en – dynamiek van een geneesmiddel. Voor mij lijkt het dus logisch dat er een plaats is voor deze expertise in een woonzorgcentrum. Iemand die met kennis het medicatiegebruik van deze kwetsbare bevolkingsgroep in goede banen kan leiden.
Als apotheker ben ik de geneesmiddelenspecialist die in samenspraak met de toeleverend apotheker en de verpleegkundigen het medicatieproces optimaliseert. Ik bekijk samen met de CRA (coördinerend raadgevend arts) welke medicatie noodzakelijk is om in de noodkoffer te bewaren en ben het aanspreekpunt voor verpleegkundigen bij medicatievragen. Ik voorzie ook regelmatig opleidingsmomenten voor verpleegkundigen en zorgkundigen waarin ik het medicatiebeleid verduidelijk en het belang van een rationeel beleid benadruk. Dit wordt ook vastgelegd in het kwaliteitshandboek.
Ik ga ook regelmatig langs op de afdelingen om te controleren of medicatie correct bewaard wordt en er geen overbodige medicatie op de afdelingen blijft liggen. Dit doen we om een veilige omgeving te kunnen verzekeren voor de bewoners. Restmedicatie wordt verwijderd om medicatiefouten of vergissingen te vermijden.
Wat zijn volgens u de grootste delen van het medicatiemanagement die verbeterd kunnen worden? Welke tools zijn er zoal nodig om dit te verwezenlijken?
Ouderen nemen vaak erg veel medicatie, het gebruik van psychofarmaca bij deze bevolkingsgroep is helaas niet altijd even onschuldig. Als CAA neem ik de rol van psychofarmacacoördinator op. Ik ben verantwoordelijk voor de ontwikkeling en implementatie van een psychofarmacabeleid in het woonzorgcentrum. Het doel van dit beleid is niet om psychofarmaca te bannen uit woonzorgcentra, wel om correct en verantwoord gebruik aan te moedigen. Ik geef verpleegkundigen bijscholingen over de risico’s verbonden aan het gebruik van psychofarmaca en stimuleer om rationeel om te gaan met het gebruik van deze medicatie.
Verpleegkundigen zijn nauw betrokken met de patiënt, zij kunnen het best oordelen over nevenwerkingen en gedragingen van bewoners. Indien een bewoner vaak valt of overdag slaapt moeten zij dit tijdig opmerken en bespreken met de arts. Wanneer er nieuwe medicatie opgestart wordt, is het belangrijk dat er een stopdatum of evaluatiedatum vastligt om onnodig langdurig gebruik van medicatie te vermijden. Het is in het verleden al gebeurd dat een bewoner werd opgenomen in het woonzorgcentrum, daar de psychofarmaca werden afgebouwd en de bewoner vervolgens opnieuw naar huis kon omdat deze hierdoor zijn zelfstandigheid terugkreeg.
Het is belangrijk dat er een protocol komt waarmee het medicatiebeleid over verschillende afdelingen heen op een uniforme manier kan verlopen. Zeker met de huidige personeelstekorten is een transparant medicatiebeleid nodig. Wanneer een verpleegkundige op een andere afdeling terecht komt, moet het duidelijk zijn hoe medicatie wordt bewaard, klaargezet en toegediend. Zo minimaliseren we de kans op medicatiefouten.
Waar kan de apotheker bijstaan om het systeem te optimaliseren? Denkt u dat hun taak hiervoor verder zou moeten evolueren in de toekomst?
Als officina-apotheker ben je verantwoordelijk voor het bereiden en afleveren van geneesmiddelen, alsook voor de controle op interacties met andere geneesmiddelen, doseringsvorm en toedieningsvorm. Je bent specialist op vlak van zelfzorggeneesmiddelen, fytotherapie, dierengeneeskundige geneesmiddelen en dermatocosmetische producten.
In een woonzorgcentrum gaat deze taak nog wat verder: als CAA zet je in op kwaliteitsverbetering op vlak van processen, procedures, zorg bij transitie, opleiding van personeel, medicatiebeleid en inzet van personeel. Je staat in voor het faciliteren van multidisciplinair overleg en neemt een coördinerende rol op om het medicatieproces in een woonzorgcentrum in goede banen te leiden.
Ik heb het voorbije jaar voor Zorgzaam Leuven samen met KU Leuven aan een opleiding gewerkt om apothekers voor te bereiden op deze belangrijke taak. De opleiding ‘Coördinerend en adviserend apotheker in een woonzorgcentrum’ is een permanente vorming met getuigschrift. Op dit moment zijn er nog geen erkende functies waarvoor dit getuigschrift noodzakelijk is. Al laat dit getuigschrift wel zien dat een apotheker zich gespecialiseerd heeft om de taak van CAA op te nemen.
Een financieel kader voor de functie van CAA bestaat er momenteel spijtig genoeg nog niet. Om mijn functie als CAA mogelijk te kunnen maken, moet het woonzorgcentrum eigen financiële middelen vrijmaken. Ik hoop dat er in de toekomst een gelijkaardig financieel kader voor een CAA mogelijk wordt, zoals dit bij een CRA al het geval is. Hopelijk slagen we er ooit in om deze belangrijke functie een plaats te geven in ons huidige zorgsysteem.
