Tijdens de hele covid-pandemie bleven de apotheken open. In moeilijke omstandigheden trokken apothekers en hun teams alle registers open om de vele covid-vragen van burgers en hun patiënten te beantwoorden en om tegelijkertijd de reguliere zorg te blijven waarborgen, als meest toegankelijke zorgverlener. We zouden ons - terecht - de hypothetische vraag kunnen stellen welke scenario’s zich zouden hebben afgespeeld mochten de apothekers dat niet hebben gedaan, mochten ze bijvoorbeeld niet de geneesmiddelen thuis hebben geleverd bij die patiënten die (veel) minder mobiel zijn, of niet de noodzakelijke chronische geneesmiddelen zonder voorschrift hebben verstrekt. Ruim één jaar verder lijkt het me nu een goed ogenblik om de ongelooflijke inzet van de apothekers in deze toch wel uitzonderlijke omstandigheden te vertalen naar een oproep om op korte en middellange termijn het beroep van (huis)apotheker verder te valoriseren en te bestendigen als zorgverstrekker in de eerstelijnszorg.
De pandemie heeft de meerwaarde van apothekers als eerstelijnszorgverstrekkers duidelijk in de verf gezet. De aflevering van chronische medicatie zonder voorschrift is daar een mooi voorbeeld van. Patiënten stelden uit schrik voor het virus - vooral tijdens de eerste golf - hun bezoek aan de (huis)arts uit om herhaalvoorschriften op te pikken. Het was aan de huisapothekers om op basis van het farmaceutisch dossier de chronische medicatie mee te geven, in afwachting van het voorschrift. Dit gebeurde voordien al, maar de pandemie maakte duidelijk dat het hoog tijd is om dit geprotocolleerd afleveren altijd mogelijk te maken en dit in een vooraf bepaald kader vast te leggen. Ook de huisartsen moeten hiervan op de hoogte zijn.
Ook voor de pandemie behoorden thuisleveringen tot de dagdagelijkse praktijk van heel wat apothekers. De pandemie schakelde die leveringen van medicatie en farmaceutische zorg aan huis in een hogere versnelling. Voor mensen die in quarantaine zaten of patiënten die niet mobiel zijn. Die thuisleveringen zijn een blijver, met een meerwaarde voor de patiënten en voor de apotheker, die de patiënt in een thuissituatie leert kennen. Officina-apothekers zullen niet langer meer alleen aan hun toonbank farmaceutische zorg verstrekken, maar ook thuis bij de patiënt.
Verder spelen apothekers een belangrijke rol bij preventie. Twee voorbeelden uit het voorbije jaar maakten dit nog maar eens duidelijk. De pandemie zorgde ervoor dat heel wat personen, en dus niet alleen de risicopatiënten, vorig jaar een griepprik wilden krijgen. Toen snel duidelijk werd dat de vraag het aanbod ruimschoots ging overschrijden, stelde de apotheeksector de overheid voor om die aflevering gefaseerd te laten verlopen via de apotheken, met voorrang voor de risicopatiënten. Het bleek een complexe oefening, maar door de medewerking van en de sensibilisering door de huisapotheker heeft elke risicopatiënt die een griepvaccin wilde, er ook een gekregen. Intussen is het eveneens geen geheim dat naar de toekomst toe, apothekers bereid zijn om zelf griepvaccins te zetten om de totale vaccinatiegraad omhoog te krikken. Niet ter vervanging van de huisartsen als vaccinatoren, wel als bijkomende mogelijkheid zoals in heel wat westerse landen al jaren het geval is.
De sensibiliserende en preventieve rol van de apotheker zien we enerzijds in de teststrategie en anderzijds in de vaccinatiecampagne die nu op volle toeren draait. Het is belangrijk dat zoveel mogelijk personen zich laten vaccineren tegen covid-19, burgers en patiënten komen met heel veel vragen over de vaccins tot bij hun huisapotheker. Het is niet de bedoeling van apothekers om vaccinweigeraars te overtuigen, wel degenen die twijfels hebben over de huidige vaccinatiecampagne.
Apothekers willen ook na het sluiten van de vaccinatiecentra een actieve rol blijven spelen. Het werk om de fameuze derde prik te geven (ook het zogenaamde boostervaccin) zal verschuiven naar huisartsen, apothekers, thuisverpleegkundigen en bedrijfsartsen. Hoe dit allemaal zal verlopen, is momenteel onderwerp van discussie. Wel is het zeker dat apothekers hun verantwoordelijkheid willen opnemen, door onder meer zelf deze 3e prik te geven.
De pandemie heeft ervoor gezorgd dat de vele troeven die apothekers in handen hebben – gemakkelijk toegankelijk, oog voor kwetsbare personen, preventieve zorg, sensibiliserende rol, ... - nog meer tot uiting zijn gekomen. Apothekers zien vaker mensen met mentale problemen. De verklaring ligt in een combinatie van factoren, die een aanpak op diverse domeinen vereist. Voor apothekers lijkt dit allemaal vanzelfsprekend, maar er is nog veel werk aan de winkel om die plaats als een volwaardige eerstelijnszorgverstrekker verder te kaderen in ons gezondheidssysteem. De vele inspanningen die de apothekers dagelijks leveren, in hun apotheek, in de zorgraden, de vele Covidoverlegfora en de vaccinatiecentra reiken verder dan de anekdotiek van tijdens de pandemie. Het is nu aan de politici om die inspanningen te erkennen, te valoriseren en te integreren in een gezondheidsbeleid dat elke zorgverstrekker naar zijn waarde schat.
Apr. Hilde Deneyer Algemeen directeur Vlaams Apothekers Netwerk (VAN)
Hilde Deneyer is algemeen directeur van het Vlaams Apothekers Netwerk, een vzw die fungeert als spreekbuis van de Vlaamse apotheker tegenover de Vlaamse overheid en alle organisaties betrokken bij de gezondheids- en welzijnszorg in Vlaanderen. VAN is een samenwerkingsverband van de apothekersverenigingen in de Vlaamse gemeenschap en brengt hun standpunten samen.
