Image
In Vlaanderen vormt het hoge aantal zelfdodingen een ernstig probleem. In reactie hierop heeft het Vlaams Apothekers Netwerk (VAN) in januari 2022 de handen ineengeslagen met het Vlaams Expertisecentrum Suïcidepreventie (VLESP) voor een interessant project. Dit initiatief, ondersteund door de Vlaamse Overheid en als onderdeel van het Vlaams Actieplan Suïcidepreventie III, wil de rol van apothekers in suïcidepreventie versterken. Vanuit hun laagdrempelige positie in de samenleving kunnen apothekers niet alleen advies geven over medicatiebeheer, maar ook mensen met potentiële zelfmoordgedachten identificeren, een eerste gesprek voeren en indien nodig doorverwijzen naar verdere gespecialiseerde hulp.
Het project ‘Suïcidepreventie in de Apotheek’ heeft nu een succesvolle pilootfase achter de rug. Het project maakte een methodiek om de deskundigheid van apothekers rond suïcidaliteit te bevorderen. In de eerste fase werd na een literatuurstudie en nodenbevraging binnen de sector een specifieke e-learning opleiding ontwikkeld. Deze is nu kosteloos beschikbaar voor alle apothekers. De methodiek werd ook uitgetest en toegepast in de praktijk in de tweede fase tijdens een pilootproject. Hieraan namen 16 apotheken uit verschillende Vlaamse eerstelijnszones actief deel, met intensieve begeleiding. Door middel van datacollectie kon de veelbelovende impact in kaart gebracht worden.
De e-learning van het project behandelt verschillende thema’s, zoals het herkennen van signalen bij burgers, gespreksvoering, medicatiebeheer, en doorverwijzing naar verdere gespecialiseerde zorg. Deze werd via een pre-, post- en follow-up-bevraging positief geëvalueerd. De meeste deelnemende apothekers hebben de opleiding vooral gevolgd om hun vermogen om mensen in de apotheek te ondersteunen te verbeteren. Drie op vier van de participanten hadden voorheen nog geen opleiding rond suïcidepreventie gevolgd. "Ik wil vooral mijn communicatieve vaardigheden aanscherpen en directere vragen kunnen stellen omdat dit onderwerp erg gevoelig ligt”, vertelt apotheker Veerle Vereecke, die actief deelnam aan het project. “Het is één ding om te weten dat mensen zich niet goed voelen, het is iets anders wanneer je ontdekt dat ze worstelen met diepere, zeer donkere gedachten. De e-learning opleiding geeft ons handvaten en vertrouwen om open over zelfmoordgedachten te praten.”
Na het afronden van de opleiding voelen de meeste deelnemers zich zelfzekerder in het bespreken van suïcidepreventie. Maar liefst 92% van hen gaf aan na de e-learning te weten hoe ze een persoon met zelfmoordgedachten in de apotheek het beste opvangen of doorverwijzen, in vergelijking met 26% vóór de e-learning. Bovendien gaf 89% aan dat ze na de opleiding beter op de hoogte waren van beschikbare bronnen van informatie en advies, in vergelijking met 33% voorheen. "De e-learning heeft ons een waardevolle achtergrond geboden om effectiever te communiceren”, zegt Veerle. “Het voorzag ons van praktische tools om het gesprek aan te gaan, om door te sturen wanneer nodig, en om relevante vragen te stellen. Bovendien werden we in de praktijk ondersteund met handige flyers, waardoor het eenvoudiger was om deze info te gebruiken tijdens onze interacties met bezoekers in de apotheek.”
Hoopvolle gesprekken
De gesprekken die deelnemers tot nu in de apotheek voerden rond suïcidepreventie laten hoopvolle signalen zien. Gedurende 6 maanden (van oktober 2023 tot en met maart 2024) werden 147 gesprekken geregistreerd met mensen waarbij het suïciderisico geformuleerd werd, verspreid over 16 verschillende apotheken. Van de geregistreerde gesprekken duurde 63% tussen 5 en 15 minuten. 32% van de gesprekken duurden tussen 15 en 30 minuten. De meerderheid van de gesprekken vond dus plaats binnen een praktisch haalbaar tijdsbestek. De uitzonderlijke langere gesprekken wijzen mogelijk op complexe situaties waarin apothekers meer tijd nodig hadden om de persoon in kwestie te helpen. De meerderheid van de gesprekken vond plaats aan de balie in de apotheek maar 13% vond plaats in het private hoekje van de apotheek of een aparte ruimte van de apotheek.
"Ik heb absoluut de meerwaarde van deze opleiding ervaren tijdens mijn gesprekken”, getuigt Veerle, “omdat ik nu direct de juiste vragen durf te stellen. Bijvoorbeeld, als het gaat over gedachten aan zelfdoding, kunnen we best open vragen stellen zoals 'Hoe vaak denk je hieraan?' en 'Heb je concrete plannen?'. Deze aanpak werd me duidelijk aangeleerd en ik heb dit zelfs in moeilijkere gesprekken concreet weten toe te passen."
Ondernomen acties
Voor een belangrijk deel van de aangesproken mensen was de hulp essentieel. Bijna 1 op 3 van hen kampte met suïcidale gedachten. Bijna 1 op 4 had een historiek van suïcidaliteit waardoor men een verhoogd risico blijft behouden en opvolging en preventie cruciaal is. In de apotheek werden verschillende acties ondernomen om hen te helpen. De meest voorkomende was het aangaan van een dialoog. Daarnaast ontving 26% van de aangesproken personen meer informatie over de geneesmiddelen die ze nemen, inclusief hun verwachte werking en neveneffecten, zodat ze een beter begrip kunnen krijgen van hun medicatie.
Bij bijna 40% van de gesprekken gaf de apotheker informatie over bestaande hulp- en ondersteuningsmogelijkheden. Bij een klein aantal werd er (samen) contact opgenomen voor verdere hulp. Meer dan de helft van de aangesproken mensen werd doorverwezen. In eerste instantie voornamelijk naar de huisarts maar ook naar een psycholoog en hulplijnen zoals Zelfmoord 1813, Awel en Tele-Onthaal. Er kwamen logischerwijze ook andere problematieken naar boven, waardoor er in een paar van de gesprekken ook doorverwezen werd naar het CAW of andere zorgorganisaties zoals familiehulp en het OCMW. Er waren tenslotte enkele urgente situaties waarbij onmiddellijk acties ondernomen werden om de veiligheid van de persoon te verzekeren en verdere bedreigende risico's te minimaliseren.
Daarnaast namen de apothekers preventieve maatregelen, zoals informatie geven over het omgaan met vervallen of ongebruikte medicatie, afspraken opzetten inzake medicatiebeheer en flyers en infokaartjes verstrekken, waardoor men snel toegang heeft tot hulpbronnen.
Apothekers optimistisch
Ondanks enkele uitdagingen, zoals wachtlijsten en wachttijden voor verdere zorg, is de respons van de mensen die in gesprek gingen in de apotheek positief en toont het project de potentiële meerwaarde van de apotheker aan in het kader van suïcidepreventie.
Om het aantal zelfdodingen in Vlaanderen terug te dringen, keurde de Vlaamse Regering in 2023 het derde Vlaams Actieplan Suïcidepreventie (VAS III) en de bijhorende gezondheidsdoelstelling goed. Dit streeft ernaar om het aantal zelfdodingen in 2030 met 10% te verminderen ten opzichte van 2020. Deskundigheidsbevordering van professionelen en sleutelfiguren is een belangrijke strategie van dit actieplan. Het project Suïcidepreventie in de apotheek kadert binnen VAS III in de strategie ‘Beperken van de toegang tot middelen’. Vanuit hun positie in de samenleving kunnen apothekers een rol opnemen als gatekeepers en advies geven over medicatiebeheer. De e-learning wil apothekers en apotheekassistenten hierin ondersteunen.
De apotheker is een laagdrempelige, toegankelijke en uiterst herkenbare eerstelijnszorgverstrekker die zich in het midden van de mensen bevindt, vaak centraal gelegen en fijnmazig verspreid over heel Vlaanderen. De kennis van de patiënt en diens sociale context in combinatie met de academische achtergrond en vertrouwensband zorgen ervoor dat de apothekers of Farmaceutisch Technisch Assistenten (FTA) signalen kunnen opmerken en hierover in gesprek kunnen gaan met de burger.
“Ik zou andere apothekers echt aanraden om de e-learning te volgen. Net omdat wij als gezondheidswerkers een laagdrempelige toegang verlenen aan onze patiënten. Mensen komen wel vaker met hun bezorgdheden bij ons en kunnen ten alle tijde een gesprek aangaan”, aldus Veerle. Door gezamenlijke inspanningen en voortdurende toewijding kunnen apothekers blijven bijdragen aan het bevorderen van de mentale gezondheid en helpen levens te redden.
Alle apothekers die hun steentje willen bijdragen aan de preventie van zelfdoding, kunnen
nu kosteloos de e-learning volgen en het ondersteunend materiaal terugvinden via vlaamsapothekersnetwerk.be/suicidepreventie.
Heb je hulp nodig, ben je bezorgd om iemand of ben je op zoek naar informatie rond suïcidepreventie of specifieke informatie voor hulpverleners? Kijk op https://www.zelfmoord1813.be/ voor laagdrempelige zelfhulptools en toegang naar de Zelfmoordlijn 1813.
Gelieve de mediarichtlijnen over zelfdoding nauwgezet te volgen. Vermijd dramatisering en simplificering. Zie www.zelfmoord1813.be/media.
